Diskrepans er i Store norske leksikon definert som «uoverensstemmelse eller mangel på samsvar». Innan medisinen vil dette omgrepet omfatta samsvaret mellom vitskap og medisinsk praksis. Det er mange dømepå ein heller dårleg diskrepans.

Dette kan blant anna skuldast ei treg implementering av ny kunnskap, eller einskvis mellom den funksjonen legen/terapeuten har som omsorgsperson og dei til ei kvar tid godkjende verktøyaein har til råvelde. Verre blir det når helsestyresmakter går god for ein vitskapleg dokumentasjon som har eitskjørt fundament, noko som forfattaren Niels Chr. Geelmuyden har avslørt i si bok Pillebefinnende. «Måling»av diskrepansen blir då ei heller tvilsam øving og svekker tilliten til dei me burde kunne stola på – blant anna Legemiddelverket.

Silje Benedikte-saka

Under eit debattmøte i 2019 i Stavanger – arrangert av KÅKÅ (Kverulantkatedralen), blir dette spesielt tydeleg. Temaet for møtet er antidepressivas virkning og risiko – farlig  lykkeløsning på resept? – med Silje Benedikte-saka som bakteppe. I fylgje informasjonen på nettstaden til Silje Bendikte Stiftelsen, tok «Silje Benedikte livet av seg etter lang tid med  psykofarmakologiske preparater. Hun fikk hele 20 forskjellige preparater, og opptil 19 piller daglig. I løpet av de siste to leveårene av hennes liv fikk hun opptil 15 000 doser med sterke  psykofarmaka preparater som: Antidepressiva, antipsykotika, beroligende, sovemedisiner etc. 8 av disse preparatene advares det mot økt risiko for selvmordstanker, og bør ikke gis til  personer under 25 år.» Under debattmøtet, der også far til Silje Benedikte var med, kunne han opplysa om at ho hadde vore innom 13-14 ulike leger/psykiatrar som alle hadde forordna  nye medikament. I etterkant har det også kome fram at ho hadde ein hjernesvulst, som kanskje var årsak til tilstanden hennar.

Pengar og pengar

Det store spørsmålet er kva retningslinjer desse 13-14 ulike leger/psykiatrar bygde sin kliniske praksis på. Fagdirektør i Legemiddelveket, Steinar Madsen, gav under debatten ei vurdering  av det han meinte kunne vera årsaka – ordrett sitert:

«Eg blei intervjua – i Silje Benedikte-saka – og eg var ikkje nådig mot dei legene, som de kanskje hugsar. Det som var det interessante med – i Silje Benedikte-saka – og som er  tragisk – frykteleg tragisk – var at denne stakkars jenta fekk ei behandling som var heilt undermåls – heilt totalt undermåls – og då kjem det store spørsmålet: var det legemiddelet eller var det legane? Eg vil i dette tilfelle seia at det var legane – fordi sjølv om dei psykiatriske legemidla ikkje er gode legemidlar, så hjelper dei mange pasientar.  Eg har pasientar som har gått rundt, som har vore livredde, deprimerte, dødsangst – dei kjem opp – det har me alle opplevd. Men, eg har også hatt pasientar som ikkje har noko  effekt av dei. Slik at det som har vore problemet med dei psykiatriske legemidla – er at legene har altfor stor tillit til desse legemidla – og i Silje Benedikte-saka – hoppa  frå stein til stein, utan at noko verka. Det er ikkje noko forskjell på desse legemidla – alle antidepressiva er alle mest identiske – ingen forskjell. Får du ikkje hjelp av det eine, får du ikkje hjelp av det andre. Og så er det det store spørsmålet – kordan har legane hamna i denne situasjonen at dei trur altfor godt om desse legemidla? Ein del av forklaringa er  definitivt legemiddelindustrien. Då desse midla kom på marknaden på 90-talet – så var det ein enorm marknadsføring. Har aldri hatt kraftigare marknadsføring av legemidla i Norge – av akkurat desse legemidla. Vi prøvde å leggja ein dempar på det, men her var det pengar og pengar og pengar i bøtter og spann. Legene fekk denne  feilaktige oppfatninga av at dette var effektive legemidla – og det har det tatt altfor lang tid å få utrydda – det kan eg lova dykk. Så vår oppgåve er sjølvsagt å godkjenna – og vi  godkjenner – og vi veit at dei er dårlege legemidla – vi veit at dei ikkje har spesielt god effekt, men dei hjelper nokon. Men det er bruken som er heilt avgjerande for kordan det  går med pasienten».

Fagdirektør Steinar Madsen Foto: Statens Legemiddelverk

Steinar Madsen nemner at det same gjeld for kolesterolsenkande legemiddel. Ordrett sitat:

«Mitt poeng er at leger får veldig veldig mange legemiddel og overdriv nytten av legemidla. Eg kan ta det mest brukte legemiddelet i Noreg – som eg skriv ut i bøtter og spann –  og pratar med pasientane – og spør om du vil ha dette her. Ja, og så seier dei – kan det førebyggja hjarteinfarkt – kolesterolsenking? Ja, det kan det. Ja, kor mykje då? 20 %. Veit dei det – statiner førebyggjer berre 20 % av hjarteinfarkta. Det er regelen for legemidla. Dette er det psykiatrane ikkje har tatt til seg. At det ikkje er gode legemiddel med  massevis av biverknadar – vist har det det – og derfor har vårt råd vore: oppfylgjing, oppfylgjing, oppfylgjing. Rett og slett. Det er det som krevjast».

Diskrepans

Steinar Madsen hevdar vidare i debatten at legemiddelverka i heile EU/EØS-området held på med ei opprydding i høve godkjenning og uavhengig forsking som ikkje er kopla opp mot dei  farmasøytiske selskapa. Med andre ord skal diskrepansen mellom det legane kan lesa i ulike medisinske publikasjonar og kva som er røynda i høve forsking og dokumentasjon, bli  eliminert eller radikalt betre. Niels Chr. Geelmuyden, som også var deltakar under debatten, kunne visa til dokumentasjon som illustrerer at vona om at alt skal bli betre framover, er ein falsk tryggleik. Både lovpålagt publisering av både negative og positive forskingsresultat blir ikkje gjort innan fastsette fristar, godkjenningstida er blitt kortare og kortare forskingstid med  færre deltakarar. Eit døme som blei trekt fram, var at 20 av ADHD-legemidla er godkjent på basis av studiar som i gjennomsnitt omfattar 75 deltakarar og varar i gjennomsnitt ein månad. Geelmuyden hadde heller ikkje noko tru på at legemidla blei av betre kvalitet framover. Ei gjennomgang av vyrkestoffa som blei lansert frå 2002-2011, viste at berre 8 % av dei var betre  enn allereie eksisterande middel.

"Pengar og kapital tiltrekkjer resurssterk personell, skapar inovasjon og tappar det offentlege tilsvarande"

Diskrepansen mellom praksis og røynda, blei også godt illustrert av Steinar Madsen sjølv på ein kommentar frå lege Stefan Hjørleifsson om den omfattande bruken av antidepressiva på  sjukeheimar – der brukaren ofte er i ein situasjon der dei ikkje kan stå opp for seg sjølv. Ordrett sitat:

«I fjor var det 332 000 som fekk antidepressive legemiddel her i Noreg. Vi høyrer at det er problematisk at det er barn osb. som får dette. Det er berre nokre få tusen barn som  får dette. Veit de kven som brukar antidepressive legemiddel i Noreg? Kvar er bruken høgast – veit de det? Det er blant kvinner som er frå 85-90 år. Der er det mest – avrunda  – 17 % i fjor som brukte antidepressive legemiddel. Og det seier nemleg noko om det samfunnet me lever i. Det er ufatteleg mange – særleg eldre menneske som er einsame og  deprimerte og har det vondt – og me greier søren ikkje å ta vare på dei.» 

Patent og pengar

Det er mykje som tyder på at den medisinske diskrepansen har sin årsak i at ein stor del av den moderne medisinen kviler på patenterte innsatsmidlar som igjen fordrar inntening for  investorar. Strategiar for korleis denne innteninga skal skje, er ei historie som er blitt rimeleg transparent etter kvart og som før nemnt godt dokumentert i boka til Geelmuyden. Likevel,  trass i desse ofte kyniske innteningsstrategiane, ser det ut for at moderne/offisiell medisin har gjort seg avhengig av denne industrien og som det er vanskeleg å koma ut av. Pengar og  kapital tiltrekkjer resurssterk personell, skapar inovasjon og tappar det offentlege tilsvarande. Og kanskje den viktigaste fylgja av dette skeive maktforholdet, er at helseutdanningane – då  spesielt legeutdanninga – blir retta inn mot ei farmakologisk tenking i høve sjukdom. Likeins vil også helseforvaltninga vera sterkt prega av denne tenkinga – som igjen legg føringa for kva  som til ei  kvar tid blir definert som offentleg adekvat behandling gjennom diverse retningslinjer. Og sist men ikkje minst media, som blir influert av dei ressurssterke farmakologiske selskapa sine påverknadsagentar. I staden for å utøva sin misjon som kritiske og undersøkjande aktørar – blir dei meir eller mindre repeterande mikrofonstativ.

"Den ikkje-patenterte medisinske tradisjonen har fått lida sterkt under dette skeive maktforholdet"

Nyare og uavhengig  forsking, viser at andre tilnærmingar enn medikamentelle, kan vera vel så effektive. Utfordringane ved slike tilnærmingar, er at dei har ikkje dei same ressursane til å driva forsking i det  omfanget som skal til for å implementera andre intervensjonar/retningslinjer – slik ein ser i høve medikamentell forsking. Den same utfordringar har naturterapien. Her er det også lite  pengar å henta når det gjeld forsking, fordi endepunktet ikkje er knyta opp til patenterte rettar. Urter og medisinske planter er felleseige, likeså kunnskapen som ligg i til dømes TCM,  ayurvedisk medisin, soneterapi, aromaterapi, polaritetsterapi, homøopati, yoga – og kan ikkje patenterast. Vona framover er at personsentrert behandling får ein  renessanse, og at komplekse intervensjonar (som er det vanlege innan naturterapien/naturopatien) får eit større fokus innan forsking - jfr. Swiss International Conference on  Naturopathic Research. Om ein la til grunn prinsippa i naturopatien om ikkje å gjera skade, ha tillit til naturens lækjande kraft, behandle årsaka, behandle hele menneske, lege/terapeut som lærar og motivator og sjukdomsførebyggjande tiltak - ville ein kunne bruka alle typar medisinske tilnærmingar og på den måten hindra eller radikal redusera både overforbruk og  misbruk.

Svart/kvit

Mitt grunnsyn er at verda eller røyndomen sjeldan er svart/kvit. Det same gjeld høve mellom godt og vondt. Ein vil alltid finna noko godt i det vonde, og noko vondt i det gode. Slik er det  også i forholdet mellom den farmakologiske industrien og medisinsk praksis. Den farmakologiske industrien er og har vore innovativ, og har skapt mange medisinske produkt som er heilt nødvendige og livreddande. Dette hindrar likevel ikkje at makta til ein slik industri kontinuerleg må vera gjenstand for kritisk merksemd, spesielt når den hindrar og gjev dårlege kår for  den frie og uavhengige forskinga. Den ikkje-patenterte medisinske tradisjonen har fått lida sterkt under dette skeive maktforholdet. Når til og med fagdirektøren i Legemiddelverket gjev  tvilsamt dokumenterte legemiddel i «bøtter og spann», er det legitimt å spørja kvifor meir heilskaplege medisinske tilnærmingar ikkje får innpass. Vitskap handlar det i alle fall ikkje om.